Onne

ONNE

Elimân láá adelum rääjih - ij tuše ton loppâ, mut maaŋgah eres-uv rääjih. Halijdâm eelliđ ton mield, et muštâlâm ulmuid jo sii eellimääigi, maid sij merhâšeh munjin. Eidu tääl! Taat Herman van Veen runo Onne, mii lii vuoluubeln, lii lamaš uáli jo kuávdáš saajeest munjin olssân. Tot lii jiešalnees laavlâ, já nuotâ ferttiiččij heiviittiđ.

Runos tuáváážin Herman van Veen muštâl jieijâs vanhimijn näävt: "Ko muu enni hävdidui, tot lâi hirmos peivi. Suu kisto čuážui stuorrâ laasâ oovdâst, poolvah pieđgânii, piäiváš kuovlâdij, kyehti arvetäävgi uáinojii, mij kuldâlijm Louis Armstrong.  Muu vanhimeh láá jáámmán masa jo 12 ihheed tassaaš. Jiemge mun toos mahten hárján. Ehidist ovdil nohádem iiskâm motomin  jurduinân uážžuđ sunnui ohtâvuođâ já koijâdâm sunnust: "Enni já eeči, maht tobbeen tunnust mana? Mun jiem kuássin finnii vástádâs. Áinoo vyehi, maht mun juuvsâm sunnuu, lii tot, et mun jieš ain eenâb já eenâb šoodâm sunnuu nálásâžžân.

Mun lam motomin enistân koijâdâm: Enni, maid tun jurdáh? Mii jäämmim maŋa puátá? Enni västidij: Rähis - rekigeh..."

Ij sanijgijn juuvsâ häävdi luus

sáárnu tääl.

Ele puuvâ runo kiäđgángin

čääli tääl.

Iä kuulâ kukáh muu kisto ool

pyevti tääl, 
pyevti tääl,
pyevti tääl.

Ij tieđe

Mii tiijme sist

Mii iijâ sist

Oovdânpuáhtoo.

Já mii já mii

Já maht já maht

Maht porgâđ,

Maht te porgâđ?

Ele jurde: mun te lijjim koijâdiđ,

koijâd tääl.

Maid jo áigooh muu eellim maŋa

ááigu tääl.

Iä kuulâ lopádâsah muu kisto luus

loppeed tääl.

Ij tieđe

Mii oho sist

Mii mánujođo sist

Oovdânpuáhtoo.

Já mii já mii

Já maht já maht

Maht porgâđ?

Maht te porgâđ?

Poorgâ tääl! 

Poorgâ tääl!

Poorgâ tääl!

Tääl!

Tääl!

Herman van Veen: Vandaag

Jurgâlâm: Marja-Liisa Olthuis

Hanna Lind runoh, jotkâ

Onne lii uđđivemáánu kuulmâlovváádvuosmuš peivi 2016.


Mottoom peivi tassaaš jurgâlum Hanna Lind runoh vattii joođhâ. Jurgâlim vuod motomijd lase. Originaaleh kávnojeh tääbbin: https://www.facebook.com/kunsanatriittavat/?fref=ts

Luuhâmilo juáhážân!

++

Kostnii ain taha piegâ
koočât muu oovdân
maidnii mii šluvgá
jo ohtii ložžânâm
suáibut váimuruottâsijd
mottoom ááigán sajestis
muštoot maht

mihheen
tust
ij
lah
lappâd


++

Čääiti munjin
puoh rašemuu saajaad
mun luáštám toos
kiettâm káttun
askam syeijin
liegâsvuottân lohđuttâssân
amas
tun
innig
povčâgiđ

++

Tuu maŋa
puáđus veik
čyeđe ive ohtuuvuotâ

Tuárvi
et lii ohtii
kuoskâttâm alme


++

Jis cuovkkiih muu
cuovkkii joskâdávt

amas lasâpitái skilijdem cuvnâđ
naharijn humáskâm vááimu
amas cuovkkânâm rähisvuotâ
kiškođ paaldâst čokkájeijee nievdâmijd

cuovkkii nuuvt joskâdávt
amas ij ittáš
kuullâđ muu čuorvim


++

Puávtáh čájádiđ must
läpittiđ muu uáinusist
lavkkiistiđ puástud
mut mušte

jis läpittâh muu rähisvuođâ
kävnee
  uážžu
    tom tipteđ


++

Tuálvu muu toho
kost meerâ lii ruánáá
já pároh ääsih liške alne
Toho kost
muu kietâ uážžu vuoiŋâstiđ tuu kieđâst
muu poksâmeh čuárvuđ tuu noomâ piegâ paajaabel
Toho kost
ohtâgin ij munnuu tuubdâ
mut puohah tobdeh rähisvuođâ
ko tom uáinih

já tom sij uáinih.


Runoh: Hanna Lind; anarâškielân Marja-Liisa Olthuis

Heh-heh

Škovlâliih muštâleh mielâstis viicijd. Taa motomeh, maid mun kavnim. 

Onne lii uđđivemáánu kyevtlovváádoovcád peivi 2016.
++

 Kollekyelekyevtis vuojâdává akvaariost, mii lii pieijum lasâpiällás. Nubbe iätá kuáimásis: ”Keejâba, tyebbin olgon kale arva korrâsávt. Luhhoost muoi láán tääbbin siste.”

 Kaandâš lohá viicijd já ruáháás fakkist. Suu skippáár koijâd:”Maid tungis povvâstah?” Kaandâš västid: “Mun muštâlâm olssân viicijd. Tom majemuu mun jiem vala lam ovdil kuullâm.”

 “Mii pennuid tietkis lii”, koijâd Katrin Vuolist. “Tot lii poolispeenuv”, Vuolli västid. “Ij tast kale tom uáini”, Katrin iätá. “Tot lii-uv pargoost syeligâs poolisist”, Vuolli västid.

 Šahe uáiná vuosmuu keerdi šleđgâskuápu. Sun pahudist: “Vuoi mon ahheev! Tääl toh láá muvrám tuu siäinán!”

“Tust pakkeet vájáldui!” iätá mottoom almai nisonân linjášautost. “Ij tot häittid, nissoon västid. Tot lii muu kállás. Sun parga lappum tävirij toimâttuvvâst.”

Nissoon huuihád purâdemviäsust. Falâdeijee káččá suu kuuvl já koijâd: “Mii eeđijd tust lii?” Nissoon västid: “Muu málásist lii kiärpáš!”  “Jáá, na kulmáin euroin ij kale pyevtigin ubâ käne vyerdiđ.”

Mii šaddoid suorgât juáhháá čuuvtij?

 Vástádâs: Bam-buuu.

Áimupáálukyevtis sodâstáin kaskoo Sahara. Fakkist nubbe huuihád: “Váárut, kaktusssss!”

A: Maid tuávkki parga, ko sun lii kuárŋum muorân ige tuostâ puáttiđ vuálus?

B: Sun hiäŋgáá muorâloostâst já vuárdá tassaažân ko čohčâluvá.

Kuusâkyevtis lává niijtost suoinijd suoskâmin. Nubbe kussâ fakkist njuškoškuát já jurâškuát. Suu skippáár huolât: “Ijhân tust mihheen jolâs kuusâ taavdâid lah?” Toos masa jo jámálgiddee kussâ pahudist: “Ij, mun lam helikopter.”

A: Tun jieh lah oles mánuppajan molsom čääsi kollekuolijdâd.

B: Iähân toh lah vala tom ovdebáágin juuhâm.

Tuhhátjuálgásij maailmân

Onne lii uđđivemáánu kyevtlovváádoovcád peivi 2016.

Tuhi Tuhhátjuálgásâš (Kove & Juonâ: Ester Olthuis)

Lah-uv tun kuássin kuullâm tuhhátjuálgásijn? Motomin vissâ kuittâg? Jis jieh, te majemustáá tääl peesah uápásmuđ taid Tuhi fáárust. Tuhi lii ulmuu avveest suullân käävci-ihásâš vildáás kaandâš.

Tuhist lii šiev skippáár, kiän nommâ lii Pahe. Suoi sierâdává ennuv oovtâst. Pahe lii rávhálub ko Tuhi. Mut kale Pahe-uv liijká kiergân.

Tiäđáh-uv, maid Tuhi hirmâd mielâstis parga, jis sust lii asto? Sun kuánttu stuorrâ keeđgi oolâ peeivipaštui já njaŋgaa tobbeen mottoom ääigi. Tobbeen sun kale lii aaibâs sijvuus kandâ. Toho sun mana távjá syele. Mut ij tom táválávtkin kihheen huámmáš: tobbeen ij pyevti mudoigin kuhháá orroođ, ko šadda nuuvt paahâs. Ige piäivádâh lah meendu tiervâslâškin, ko tuhhátjuálgásiih kalgeh iälustiđ lahtâ enâmist. Peeivipaštust liške košká já páštoo.

Tuhi já Pahe aassâv Mieskâmeecist. Noomâst-uv jo kulá, mii soojijd tot lii. Tobbeen jyehi áinoo tiŋgâ lii mieskâm. Iä kosten oinuu vorâs tiiŋgah. Tondiet lii-uv nuuvt hävski motomin kuánttuđ keeđgi oolâ já ihástâllâđ ruánáá niijto. Tot lii nuuvt ereslágán kuávlu ko päikkikuávlu. Päikkikuávlustis kaandâkyevtis sierâdává mieskâm muorâin.  Sunnuu päikkikuáti lii meccieennâm mieskâttâsâin.

Tuhi kulá eres hiäimun ko Pahe. Tuhi lii ruánáá huáđđoo já Pahe vuod ruškâd. Tuhi lii kaččâmjuálgásâš já Pahe vuod härvijuálgásâš. Já suoi sárnuv váhá ereslágán kielâ mut liijká iberdává kyeimis hirmâd pyereest. Tot lii uáli hävski, ko juáháš ij lah aaibâs siämmáálágán. Mut tuhhátjuálgásâš mii tuhhátjuálgásâš.

Tuhi mielâst jyehi tuhhátjuálgásâš lii eresmuđusâš. Tondiet lii-uv uáli jo iimâs, et maht toh láá juávhoid juohhum. Amahân te tondiet ko toh láá nuuvt eresmuđusiih, motomeh olmooštotkeeh ain ohtânmaanoost saheleh meecist já kullojeh naggiimin tast, kulá-uv miinii tuhhátjuálgásijd tuhhátjuálgásáid vâi lii-uv tot monnii eres juávhu huáđđoo. Mut Tuhi já Pave mielâst toh tutkâmeh láá uáli jo aheveh. Puoh párnáigijn puáhtá sierâdiđ oovtâst já juáhháást lii hävski. Ij lah mihheen táárbuid sierriđ.  Ige kihheen kivsed kyeimis tondiet, et taat kulá eres hiäimun. Tot lii suotâs. 

Tuhi čuávjivuálááš lii tievâ juolgijn. Suu juolgijd ij finnii älkkeht joton, mut talle ko toh viijmâg láá joođoost, toh kale tuálvuh parohávt ovdâskulij. Pahe härvijuálgásâžžân ij lah nuuvt häppil ko Tuhi. Mottoom peeivi sun kale áiguččij vyeittiđ Tuhi kištoikaččâmist. Tot táiđá-uv leđe áinoo äšši, mii Pave väivid tien ääšist, et sun kulá eres hiäimun ko Tuhi.

Majemui aaigij Tuhi lii liijká ucánjihhii smietâškuáttám, kii sun lii. Tom puáhtá moinnii naalijn miäruštâllâđ juolgijn. Sun lii syele smiettâm juolgijdis mere – tom, et láá-uv toh loveh vâi čyeđeh vâi tuhátteh. Mut maaŋgâi jyelgipaarâi rekinistem lii uáli korrâ hommá. Sun oigá jurduu tyebbiláá. Toos puáhtá maccâđ talle motomin, ko toos lii asto.

Puolâšvääivih

Onne lii uđđivemáánu kyevtlovváádkáávcád peivi 2016.

Onne tejâsekkâ koijâd, lii-uv koolmâs kuássin muu väividâm. Munjin puátá mielân moonnâmihásâš Tromssa mätki já puolâšpeivi.

Talle lâi muu algâäigi Tromssaast. Lijjim laiguuttâm auto kyevti ookon, já oholoopâ aigum leđe meddâl kavpugist. Kuođđim auto láigufirma haali oovdân kirdemkiädán. Smiettim kale, et kolgâččij-uv tom pieijâđ siisâ parkkihaalin, mut ko láigufirma almai oskottij munjin, et ij tobbeen kuássin lam nuuvt koolmâs. Puoh monâččij pyereest. Mut maht te keevâigin?

Kuhes oholoopâ maŋa seivum vuod Tromssan, vazzim auto kuuvl já aigum vyeijiliđ proojeektviistán. Já maht jo lâškin, ko Tromssa uáinust kavpugist lâi sälttipuolâš: -15 cekkid. Smietâstâllim, et vuálgá-uvsun auto joton. Lehâstim uuvsâ já iskâstim. Tothân vuolgij joton! Ton tove ij lam muáttámgin, nuuvt et auto lâi muottust putesin. Taan räi muu lukko jotkui. Já tastoo lehâstim nube uuvsâ já uigim jieččân reepu vyeijee peeŋkâ tuáhá. Mut tien uuvsâ mun jiem lijjii kolgâđ lekkâđ. Tot kale lekkâsij, mut ko lukkâ lâi jiäŋŋum, tot ij moonnâmgin innig kiddâ.

Nuuvt mun koskiijâ maŋa täkkejim ävđin kirdemkiedist jiäŋŋum luhháin já smiettim, kolgâččim-uv čoonnâđ uuvsâ mahtnii kiddâ, nuuvt et puávtáččim vyeijiliđ mottoom love kilomeetterid proojeektviistán. Smiettim taaksi väldim-uv, mut tot ij liččii čuávdám jotteemčuolmâid eidu talle. Mut jiem mun ton iätán kavnâm kosten päddipitá jiemge liegâdempiergâskin, nuuvt et liččim puáhtám čonâstiđ jottoos uuvsâst uuksân. Lieggejim auto nuuvt kummeen ko máhđulâš já ain iskim toppâđ uuvsâ. Jiemhân mun luhostum. Já nuuvt te muu pyeremuu ruotâkielân karttim suáittiđ láigufirman já čielgiiškuottim. Firma pargee lopedij puáttiđ tijmepele siste. Já ko lijjim suáittám, tehân te uksâ fakkist toppâlui já pisoi kiddâ. Lukkâ lâi fakkist tommittáá suddâm. Já nuuvt te karttim uđđâsist sunjin suáittiđ, et sun ij taarbâškin puáttiđ, já nuuvt te peessim vyejiliđ. Äigi lâi kuullâm kirdemkiedist suullân kulmâ vaartâ. Tast pááikán vala, te tijme lâi pajeláhháá ohtâ iho. Ko peessim toho, oŋâttuššim reepu olgos vyeijee uuvsâst, amas monnjâuksâ vuod kyeđđiđ muu iätán.

Määđhi maŋa nahareh iä kuássin puáđi tállân, nuuvt et eskin kyevti maŋa moonnim seeŋgân. Tijme čuojâi jo ovdil čiččâm iđedist, mut kale tast paasij mottoom tijme uáđimân-uv. Já maid taan feeriimist lijjim oppâm? Aainâs-uv tom, et jiem innig kuássin kuáđáččii auto kuhheeb ááigán olgos Tromssa kirdemkiedist!

Hanna Lind runoh anarâškielân

Onne lii uđđivemáánu kyevtlovváádčiččâd peivi 2016.

Majemui aaigij lam čuávvum Facebookist Hanna Lind runoid saajeest Kun sanat riittävät 'Ko säänih pijsájeh': https://www.facebook.com/kunsanatriittavat/.

Mahtnii toh sárnuttâlleh! Nuuvt te mun valdim ohtâvuođâ Hanna Lindin já koijâdim love jurgâliđ suu runoid anarâškielân. Taa motomeh. Uuccâđ suu siijđoid já luuhâđ!

Lieggâ kijttoseh váimulâs runoin, Hanna!

++

Jis liččim juovlâlaavlâ
must liččii maŋgâ veerstâ

nuuvt et juáháš
kote muu lávluččij
kavnâččij jieijâs toin

já ko tun lávluččih
ollâgâsâst já korrâsávt
šierviht já várugávt
teikâ tuše joskâdávt
pásáččim tunjin čuoijâđ

laavlân mast finniih
lohđuttâs
ruokkâdvuođâ
ibárdâs

já jis motomin vájálditáččih saanijd
muštáččih liijká šuoŋâ


++


Jis maidnii
taan ivveest kuáđám
te tuu luodâid
moi mield
muštoin lii munjin
uánihâš mätki

++

Keigiiččih-uv kieđâd
toos, kiän ehidijn áásá atâštâs
toos, kiän ehideh čokkájeh ohtuu
toos, kiän ijjân láá sevŋis peeivih

Keigiiččih-uv kieđâd
toos, kiän maailm ij mušte kiiđâ
toos, kiän čoolmijn lii ain čohčâ
toos, kiän siste iä vyelgi jieŋah

Keigiiččih-uv kieđâd
toos, kii lii lamaš kuhháá kuoskâmettum
toos, kiän liiškán ij lah
sargum kuhes ááigán
toos, kiän siste lii čuovâ
mut ij cokkiitteijee

Keigiiččih-uv kieđâd
toos, kote puávtáččih leđe
tun teikâ mun


Hanna Lind - runočällee luuvijn jurgâlâm Márjá-Liisá Olthuis





@@

Kiärpáškáskástâh - piärguporree šaddo

Onne lii uđđivemáánu kyevtlovváádkuuđâd peivi 2016.

Onnáš tejâsekkâ koijâd, maid mun majemustáá lam oppâm, maid jiem ovdil lah tiättám. Tot lâi-uv vädis koččâmuš. Ko luuhim aavis, tiettim, mast čáláččim.

Aavisist lâi hävskis čaalâ piärguporree šaddoost, mon tieđâlâš nommâ lii Dionaea muscipula, suomâkiel noomâ mield kärpäsloukku. Muu mielâst ton sämikielâlâš nommân tuhhiiččij kiärpáškáskástâh. Luuhim tast, maht taat šaddo hááhá purrâmušâs. Hirmâd ohtâkiärdánávt: rekinistmáin! Täst mun halijdim tiettiđ eenâb.

                                          Neetist valdum kove kiärpáškáskástuvvâst.

Kiärpáškáskástâh porá iänááš-uv kiärppáid já kuuđhâid já meiddei puohlágán tiivrijd, moh čokáneh ton lostâi oolâ ko apseh šaddoost šliämádeijee nektar haajâ. Tiivrijd purâmáin taat šaddo puáhtá toollâđ jieijâs jiegâst taggaar-uv saajeest, kost ton ruottâseh iä ole kieŋâláá. Totkeeh láá tääl čáittám, et kiärpáškáskástâh máttá rekinistiđ aainâs-uv viiđâ räi.

Ko tiivráš puátá šaddoloostâ oolâ uuccâđ nektar, tot kuoskât šaddoost leijee kuolgân já nube-uv kuolgân. Taah tuárgisteijee kuolgah finnejeh ááigán larmâdâs, já nuuvt te šaddo tiätá peškittiđ lostâidis oohtân, amas tot patârittiđ salâsis. Tastmaŋa šaddo rähtiškuát kolgos, moin tot suddâd salâsis.

Mut maht te, jis loostâ oolâ kačča veik čäcikuáškánjâš teikâ uccâ loostâš? Kiävá-uv nuuvt, et šaddo filliittâlloo já tuhledškuát kolgosijdis "puástusaallâs" suddâdmân? Tietteeh láá tääl čáittám, et näävt ij keevâ. Sij vigâttii šado nuuvt, et kuáškuttii čääsi kuolgâst kuolgân, nuuvt et miinii tábáhtuuškuođij já keččii siämmást šado siisâ. Ko kuáškánjâš teikâ loostâš kuoskâttij tuše oovtâ kuolgân, šaddo šoodâi larmâdâstilán, mut mihheen ij vala tábáhtum. Ko nubbe kuolgâ lihâdistij, šaddoloostah peškâsii tállân oohtân. Tivreh lihâtteh uáli älkkeht aainâs-uv kyevti kuolgâ, nuuvt et šaddo mana kiddâ. Olgos vigâdijnis tivre ruámust tuohu teehi já kuoskât maaŋgâ kuolgân. Talle ko saalâs kuáská viiđâd kuolgân, šaddo tiätá vissásávt, et tot lii koddám njälmipitá. Talle tot kulgâtškuát kolgosijd, nuuvt et ton raavvâdsuddâdem vuálgá joton. Kuáškánjâš teikâ loostâš oohtân peškittâm lostâi siste ij vala tovâttâm maiden, jis tot ij tađe eenâb lihâdâm. Mottoom ääigi keččin šaddo oroi tietimin, et tot lâi-uv koddám ruuskijd já leehâi lostâidis. Adai eskin viiđâd kuolgân kuoskâttem maŋa šaddo puurâdškuođij.

Nelgi šadda ko rekinist.


Käldee: NRC Handelsblad 23.1.2016

Č@@li1!

Onne lii uđđivámáánu kyevtlovváádviiđâd peivi 2016.

Č@@li1!

Taat lii muu avžum, puástupuustuvijgijn! Tondiet, et kozzâš aalgâtmân ij liččii meendu olluv.

Onnáš tejâsekkâ haalijd tiettiđ, mii lii muu rákkásumos äigiájánâs. Mun lijkkuum čälimân. Tondiet lam taam-uv Tejâblogi lehâstâm, vâi puávtáččim čalâččiđ rijjâ já váhá juurdâvirdetekniik mield, peerusthánnáá siskáldâsâin. Taid puáhtá kevttiđ stuárráábij-uv čäällimideai vuáđdun, jis motomin sattuuččij leđe tommittáá asto. Taah mainâseh láá prinsiiplávt uánihááh, nuuvt et toi čälimân ij moonâ ennuv äigi. Vaartâst piäsá jo kuhás.

Maaŋgâs paleh čäällimprosessist já tast, et tot ličij mahtnii vaigâd já epičielgâs.  Tot lii eidu nuuvt väädis ko tast taha.

Aainâs-uv puoh oppâlágádâsah läävejeh pyere uáivilddijnis koddeđ majemuu-uv čäällimhaalu: kielâ ferttee leđe čurgâd, hammiittâs olmânáál, juurdâ majemuu muudon smiettum. Tiäduttuvvoo uáli ennuv teevstâ loppâpuáđus, mii vala árvuštâlloo. Muu mielâst taat lii puástu-uáinu. Lii vistig tárbu máttááttiđ čäällimproosees - adai ruokâsmittiđ ulmuid toppiđ peenâ kietân já čäälliđ love minuttâd veik vuossâmuu tiŋgiist, mon jieijâs alda uáiná. Tot lii jo šiev čäällimfáddá tondiet, mondiet tot lii tast. Adai tien tiŋgiist lii miinii roolijd tuu elimist. Keejâ tun-uv pirrâsâd já toppii vuosmuu tiŋgii kietâsâd, mon uáináh! Mondiet tot tiŋgâ lii tieđe? Maid tun tain táválávt poorgah? Taat siämmáš čäällimuáinu kuáská meiddei tieđâlii čälimân - aalgâst ij pyevti leđe meendu kriittisâš já vyerdiđ valmâš teevstâ. Kuhheeb já váddásub tekstâ šadda kuuloold, hämmee jieš jieijâs. Mun jieš kiävtám vala hovikriitikkoid ovdilgo almostitám váddásub čalluid.

Ucceeblovokielah čállojeh mudoi-uv uccáá, iäge ulmuuh lah hárjánâm čäälliđ. Motomeh láá oppâm kielâ viereskielân, já sij paleh feeilâin. Motomeh, kiäh láá oppâm tom eenikielân, vuod paleh tast, et kiinii kielâpoolisijd rááŋgáš tállân čäällimfeeilâin. Ige olmooš hárján čäälliđ, jis ij čääli. Ige juurdâvirdetekniik lah mudoigin uápis čäällimskippáár.

Mii tekniikijd juurdâvirdetekniik talle lii? Tot lii uáli oovtâkiärdán: tuše čokániđ love miinutân teikâ vaartân čäälliđ, maid jo olmooš áigu-uv čäälliđ. Talle ij koolgâ poollâđ teevstâ siskáldâsâst ige kielâpoolisist ige häämistkin pic tuše čäälliđ. Puáđus lii eidu tot, mii tot lii. Taah muu blogičalluuh láá čaallum tágáráin vuovvijn. Loopâst váhá hammiistâm já čurgiim.

Mun čálám tääbbin jieččân feeriimijn, jiemge vääldi nuuvtkin eres persovnijd fáárun mudoi ko uánihâš mainâšume peht, jis toos lii tárbu. Talle maainâs ij vijđán, já tot piso uánehâžžân. Sáárnum tuše oovtâ ulmuu feeriimijn. Já mii pyeremus: talle ko čáálá jieijâs feeriimijn, puáhtá kevttiđ jiešironia. Jis kiinii haalijd muu persovnân povvâstiđ ko lii luuhâm čalluu teikâ sun haalijd árvuštâllâđ čalluu, tot lii peri pyeri. Lohhee lii talle finnim luuhâmfeerim.  Ko ij čääli kuhheeb ääigi ko love minuttid, talle ij pyevti čäälliđ meendu kuhes mainâsijdgin. Nettilohhee lii ain kierdâmettum: ij sun ááigugin romanijd luuhâđ ko jotelávt eelâš neetist.

Taan jieččân blogi vuáđuld mun tuáivuččim, et tun-uv, rähis lohhee, čáláččih maidnii. Toh  pyehtih leđe veik liäibumresepteh, jis liäibumân lijkkuuh. Teikâ toh pyehtih leđe runoh teikâ moh peri smavvâ tiŋgijd, moh láá tuu elimist koskâsiih. Veik čáláččih kuolijn já tast, maid tun toigijn poorgah. Teikâ viermičihtâmist. Ko peri šodâččii maaŋgah mainâseh!

Luuhâm- já čäällimilo tunjin-uv!

Mii purrâmušâid ubâ piäiván?

Onne lii uđđivemáánu kyevtlovvááadniäljád peivi 2016.

Muu tejâsekkâ iävtut, et purâččim ubâ peeivi oovtâ já siämmáá purrâmuš. Miisun purrâmušâid tot ličij?

Maailmist maŋgâseh iä pyevti valjiđ. Tovláin sämmilijn-uv lâi purrâmušâst vääni. Taat koččâmuš lii taan ääigi ulmuu luksusvädisvuotâ. Mut halijdâm liijká iskâđ smiettâđ, čaŋaldittiđ smakkâniärváidân.

Huámmášâm, et jiem lah oles mánuppajan iällám Tromssaast. Ahevušâm čuuvtij páihálijd kaccuid. Jyehi tove ko tobbeen lam, puurâm taid nuuvt čuuvtij et kalanâm vuod čuávuváá mánuppajan. Toh láá tagareh, maid puáhtá kuoriđ jieš já pardeđ leeibi oolâ já puurrâđ sitrunpittáin já majoneesáin já pieijâđ mottoom kooskân ennuv saalaatloostâid. Taat lii muu Taažâ mielâpurrâmuš.

Uástáččim kaccuid kavpug pyeremuu kyelikäävpist, mon nommâi lii Eide handel. Tot lii váhá olgoláá kavpugist. Kaccui lasseen tobbeen finnee maailm pyeremuid merâkuolijd. Motomin lii nuuvt vaigâd valjiđ, et purâččij-uv kaccuid vâi merâkuolijd. Mut ko valjiim, puurâm tiäđust-uv kaccuid. Taan nube pargoihán must lii váhá stuárráb huolâ: ko kaartâm aassâđ hotellijn kaskoo kavpug, must lah innig mihheen aagâid laiguuttiđ auto. Já ko ij lah auto, ij pyevtigin innig elâččiđ kyelikäävpist. Mahtsun te?

Jis liččim Anarist, puávtáččim puurrâđ šaapšâid. Muu ákkurokke ain eeđâi, et piärgun kale olmooš tolkká mut kuálán ij kuássin. Näävt tot sáttá-uv leđe. Monâččim jieččân tuuváá riidon já suápuččim viermijd teikâ piejâččim juoŋâsijd toho. Pivdáččim vuoššâmkuolijd já vuošâččim taid riddoost stuorrâ pääđeest. Tast vissásávt-uv liččii puurrâmkyeleh ubâ piäiván. Mun oskom, et purâččim aainâs-uv kulmâ stuorrâ šaapšâ peeivist. Piejâččim páátán ucánjihhii saaltijd, pippârijd já oovtâ siipuul. Já šodâččij kale njäälgis.

Jis liččim Hollandist, maid mun talle purâččim? Holland kievkkânist láá hirmâd ennuv vaiguttâsah veikâ mon maailm kuávlust. Eidu tääl valjiiččim kijnálii purrâmuš, mon jieš-uv uáli távjá rááhtám. Tot lii uáli älkkee, ko vuáđunjaddon ij taarbâš eenâb ko sesamoljo, soijakastik, mottoom verd sambalpippârijd já inkiváár. Uánihâš passeem piärgun teikâ kuálán lii tuárvi. Lasseen puáhtá vuoššâđ riissuvrâmijd teikâ nuudelijd-uv. Wokkajum ruonnâseh láá meiddei maailm pyeremuuh.

Mut mun lam kolgoseibi. Talle ko lam oovtâ saajeest, laaviim ahevuššâđ nube sajan. Eidu tääl ahevušâm Tromssan, já njuohčâm oolâ kolgá čääci, ko peri jurdâččâmgin kaccuid. Tääl te tiäđám, maht orniđ puurâdmijd, ko kaccuid vuod finnee.

Pottii-uvsun tääl jo meendu maaŋgah šlaajah? Jyehi tááhust pyeri puurrâmlusto tunjin-uv, maid puorijd peri jo tuu kievkkân onne fáálágin.

Čájádem kavpugist

Onne lii uđđivemáánu kyevtlovváádkuálmád peivi, 2016.

Onne muu tejâsekkâ koijâd, lam-uv mun kuássin čájádâm. Kale mun lam. Mut tot feerim ij lam meendu jiäráskittee kale. Taat tábáhtui Tromssa kavpugist uđđivemáánust 2015, eidu ko lijjim algâttâm kielâteknoprojektist já lijjim laiguuttâm projektân viste suolluu máddáákeččin. Kaavpug lâi munjin uuđâs, jiemge táiđám nuuvt čeepiht saajeest nuubán. Tien eehid lijjim eidu pargoskipárijnân iällám keččâmin fiilmâ.

Lijjim puáttám kuávdážân autoin, já ko filmâ nuuvâi, tolvum pargoskipárân meddâl jeđe vyeijilim proojeektviistán.  Lâi jo viehâ mannjeed. Áinoo luoddâ, maid mun tubdim talle proojeektviistán, lâi Tromssa tunnel peht. Tot lii mudoi-uv vädis saje: tobbeen láá kulmâ jotolâhriggee, já munjin lii vala-uv vaigâd keččâđ, kuus kulij kalga kuás jorgettiđ. Já taan tove tile lâi vala-uv viärráb: tunnel lâi ollásávt kiddâ máddáákiäčán! Nuuvt et muu päikkimätki nuuvâi toos. Mun vistig arvâlim, et tot lâi tuše mottoom puudân kiddejum jeđe lekkâsičij jotelávt. Mut näävt ij lamaškin! Mun karttim usâškuottiđ eres kiäinu. Eskin čuávuváá peeivi munjin čielgâi, et jis tunnel piäijoo kiddâ, ton tipšom läävee pišteđ ubâ iijâ-uv.

Mun vuojâččim tiijme verd pirrâ kaavpug, vâi pesâččim olgos. Mut jyehi tove karttim  maassâd tunnelân. Mottoom mohheest teivâsim oovtâ bensinsajattâhân já aigum uástiđ tobbeen kavpug kártá. Mut tobbeenhân iä lamaškin kártáh. Almai ravvij muu kevttiđ puhelin navigistee. Na nuuvt: muu Oulu pargoskippáár kale lâi jo moddii huámmášittám, et mun kolgâččim uđâsmittiđ jieččân puhelin, mut jiem lam vala selgânâm. Nuuvt et totkin konstâ ij išedâm muu navigistmist. Ollâopâttâhân mun kale taiđim, mut ij tohongin puáhtám iijân pääcciđ.

Ko mun vuod hurgim tunnelist, tast lâi ohtâ šiev peeli: tobbeen peesâi kirdemkiädán-uv, já tothân kale lâi munjin uápis luoddâ. Já tot luoddâ lâi meiddei áávus. Nuuvt te vyeijilim toho, jeđe must lâi fakkist čuávdus čááijádmân: váldáččim taaksi! Toos monâččii muádlov eurod, mut taat lâi muu jieččân tuávkkivuotâ - mane jiem lam iberdâm uápásmiđ pyerebeht kuávlun. Já nuuvt te mun tattum taksivyeijee olssân uápisteijen. Taksi vuolgij. Muoi juuráim merârido, sun oovdâst, mun maajeeld. Já nuuvt te suullân vaartâ juurrâm maŋa mun peessim pááikán koskiijâ suulâin. Taksivyeijee váhá mojottâlâi, ko maksim sunjin "sáátust". Mut ij tot maiden, kale mun jieš-uv olssân povvâstim.

Nahareh iä taan maŋa puáttám tállân. Já nuuvt te mun rottejim tiätumaašin askasân já usâškuottim googlemaps peht moolsâiävtulijd kiäinuid proojeektpááikán. Uážui leđe majemuš kerdi, et näävt oovtâkiärdánis suujâ tiet čájádim.

Pargo, mast mun jiem lah čiävláá

Onne lii uđđivemáánu kyevtlovváádnubbe peivi, 2016.

Onnáš tejâsekkâ koijâd must pargofeerim, mast jiem lah lamaš čiävláá. Taat še lii uáli persovnlâš koččâmuš tego ovdebâš-uv blogivuáđu. Negatiivlijn aašijn-uv kalga muu mielâst muččâdávt sárnuđ. Mun iiskâm. Muu feerim lii belgialâš ollâopâttâh, kost muu toimâkovveen lâi suomâkielâ máttááttem páihálii kielâkuávdáást.

Suomâ máttááttâsministeriö mieđettij kuhes uuccâmproosees maŋa ruuđâid toos, et suomâkielâ máttááttâs puovtij älgiđ Antwerpenist. Juurdân lâi máttááttiđ kuulmâ juávhu. Fijnâ algâ! Mut ollâopâttuvâst iä mustâlâm, et "kulmâ juávhu" merhâšij-uv tuše sierâlágán taasijd, já keevâtlávt juávkku lâi mielâttes styeres, masa jo 20 uápped. Paijeelmiäráliih ruuđah láppojii lágádâs stuorrâ puursân. Pargosopâmuš-uv rahtui tondiet aaibâs majemuu muddoost. Tääsih lijjii tommittáá maŋgâ, et tuhhátjuálgásâškin ij liččii taan pargoost luhostum. 

Siämmáš kielâkuávdáš halijdij meiddei, et lehtor raahtij intensivlávt multimediaoppâmateriaal. Šiev juurdâhân tot lâi, mut tot ij olášittum kielâi jieijâs iävtuigijn. Almolii kielâtiettuu olmooš rähtistij uásáduv puoh kieláid siämmáid hárjuttâsâid: om. sanij vuáđuhaamijd maŋaluvâi piejâmáin maka finnij šiev celkkuid, ige taid suu mielâst tarbâšâm heiviittiđ kielâi kooskâst. Jieijâs hárjuttâstiijpâid ij makaš lam tárbu rähtiđ kielâi mield. Siämmáid hárjuttâsâid koolgâi jurgâliđ puoh kieláid. Ton lasseen koolgâi meiddei jieš čäälliđ teevstâid maaŋgâ kielân, moh kuoskii siämmáá sajan. Ohtâ tekstâ lâi taggaar, et tot koolgâi labdasiđ Berliinân Potzdamer Platzân - sajan, kost jiem lah kuássin iällámgin. Suomâ enâmân teevstah iä kuássin olláám. Taažâkielâ hárjuttâsâi rähten lâi valdum mottoom almai, kote lâi iällám Taažâst ohtii já kote lâi luuhâm algâkuursâ. Sun lâi kale hälbis pargee -já lâi jottáám ennuv, meiddei uáinám Potzdamer Platz jieijâs čolmijgijn. 

Muu áámmáttáiđu nuuvâi ton verd, et joskim tobbeen porgâmist, čaallim jieččân pargoraapoort ruttâdeijei já iävtuttim, et sij tuođâlávt smietâččii nube ruttâdemulme. Irâttâsâin huolâhánnáá mun jiem luhostum taan pargoost mahten. Lii váhá heeppâd mainâšiđ taam pargofeerim jieččân ánsuluvâttâlmist.

Mut taan poolvâst lii kuittâg kollerobdâ: tootaallâš čuávji oolâ siäivum tuálvui muu sämikiel paargon, já ton maŋa jiem lah kuássin tarbâšâm smiettâđ suomâkielâ pargoid maccâm. Taam siämmáá pálgá ááigum ain väzziđ.

Taat lâi jo nubbe váhá vädissiähá mušto. Kolgâččim-uv juuhâđ vala oovtâ koopâ teejâ, vâi kiitiätá finniiččim mottoom positiivlii ääši čäällimfáddán?

Váddásumos mušto

21.1.2016

“Mii lii tuu váddásumos mušto?”

Onne lii uđđivemáánu kyevtlovváádvuosmuš peivi, 2016.

Onnáš tejâsekkâ koijâd uáli persovnlii koččâmuš. Tot haalijd tiettiđ, mii lii muu váddásumos mušto. Toh láá kale motomeh – motomeh hirmâd vorrâseh, motomeh puárásuboh. Mut puoh váddásumos lii tot mušto, mon mun jiem ollágin mušte. Nube tááhust tot sáttá leđe ármulâs ässi-uv ulmuu elimist. Taat mušto máccá muu pärnivuotân.

Eeči já äijih hevvânáin Supejáávrán kuálástemmohheest. ko mun lijjim tiävdám nelji ive.  Viärráámus lii tot, et mun jiem mušte tast maiden. Äijihâm jiem mušte olmožin ollágin. Kuuvijn lam uáinám, et sust lâi škuámminjune. Muu enni já ákkurokke lává maŋgii muštâlâm munjin, et äijihrokke laavij sierâdiđ muin. Já et mun čokkájim suin uáli távjá muorâluáddumsaajeest. Já et sun oostij munjin postâreeisust ain limonadputtâl, Orana. Tom mun muštám, et tot ij lamaš nuuvt hirmâd njäälgis, mut juuhim tom kuittâg.

Já eeči. Muštám, et čierrum suu aalgâst ennuv, ko lâi nuuvt ahheev.  Taan ahevân lii lamaš älkkeemus paldâlistiđ eres-uv ahevijd eellimstis. Já jiem addim pärnin tom, maid jäämmim meerhâš. Tot ferttij leđe siämmáálágán saje ko pygálys-uv, kost ulmuuh juttii já kost sij meiddei motomin maccii. Eejist lijjii čapis puuvsah, moin lâi meccihaajâ. Já eejist lâi kuhes čevelijne já peskâ já neeljičievâg kappeer. Mut taat mušto sáttá puáttiđ tuše kooveest, mii must alnaan lii ejistân ildee alne.

Tobdoh, maid mun lam moonnâm elimân ääigi čoođâ, láá lamaš vistig pärnin já nuorâvuođâstân ahheev. Talle ko lijjim paijeel kulmâlov, poođij fakkist sutto: mondiet sun koolgâi leđe nuuvt juurdâšmettum já vuolgij kuálástiđ hyenes jieŋâi ääigi?  Mondiet sun ij kuldâlâm muu eeni?Mist ij lam talle nelgi, nuuvt et suoi kolgáin jäämmiđ "kuocâvuáskunij tiet", tego ohtâ uápisolmooš lii motomin ettâm. 

Enni lii mottoom verd muštâlâm munjin, maggaar olmooš muu eeči lâi. Mut tist iärásijn-uv sátáččii leđe muštoh muu eejist já äijihist. Muu mielâst ličij motomin suotâs čokánistiđ kuldâliđ taid muštoid – tääl ko toh vala aainâs-uv mottoom verd kavnuuččii.