Kaabi Káránâs kokkân

Čälleeh: Marja-Liisa Olthuis já Eljas Niskanen


1.

Kaabi Káránâs jurgâlâdâi seŋgâstis. Sun ij pissim uáđđiđ. Sun lâi jurgâlâddâm seeŋgâst jo maŋgâ tiijme. Sun lâi nuuvt nievrismielâst! Tondiet sust lijjii nahareh-uv rovvâm. Já tot ij lah ollágin suotâs! Suu huollân lâi tot, et Unto Uárree ij lam koččom suu jieijâs šoddâmpeivjuhlijd.

Kaabi Káránâs hundârušâi, mondiet sun ij lam kuččum juhlijd. Lâi-uv Unto Uárree vájáldittám suu vâi ij-uv sun halijdâm koččođ? Unto vájálditij kale ennuv. Mut mottoomlágán aggâ-uv Untost lâi kale leđe kočohánáá suu. Moonnâm kiiđâ lâi nomâlâssân tábáhtum pärtti, mondiet sunnuu koskâvuođah iä lam majemui aaigij lamaš nuuvt pyereh.

Kaabi lâi tääl suttâm Unto Uárrei. Näävt peri kyeđđiđ suu kočohánnáá! Mut nube-uv suujâ tiet sun lâi suttâm Unton. Já hirmos äšši tot lâi-uv lamaš! Unto lâi ettâm et sun ij lam tom porgâm mut Kaabi ij oskom. Nomâlâssân Kaabi perruu piervâlist lijjii moonnâm kiiđâ lappum maneh. Čiččâm stuorrâ manneed! Mučis maneh toh lijjii-uv: kuokšis čuovjisruánáá maneh, main lijjii ruškis tielhuuh. Kiinii lâi puurrâm taid čuávjásis! Koorih tuš lijjii kavnum enâmist! Suu uccâuábih já -viiljah iä innig lamaš. Kaabi Káránâs enni lâi murâštâm tom kuhháá já sujâttâm jieijâs tast, et sun lâi kuáđđám piervâl oovtâ čalmerepčâlmân kuárusin tondiet ko sun lâi moonnâm viežžâđ čääsi kievkkânist. Tot monijlappumpärtti lâi lamaš ubâ perrui korrâ muurâš.

Juáháš lâi halijdâm tiettiđ, kii monij lappuumân lâi sujâlâš. Mut mihheen vises tiäđuid ij kiästen lamaš. Mut liijká Unto Uárree lâi finnim suujâid paijaalsis. Tot lâi tondiet ko tast sii piervâl aldasijn lijjii kavnum pähkineh já paccâheh. Adai toh lijjii uárrei evviseh. Já ton lasseen kiinii lâi uáinám Unto Uárree jotemin tast aldasijn. Tom lâi kale väädis iberdiđ tondiet ko Unto lâi nuuvt nánnáás uárree.

Kaabi Káránâsâst šoodâi hyenes mielâ ko sun taam päärti jurdâččij. Sun pulttâsij seŋgâstis já meridij, et sun vuálgáččij váháš ááigán olgos. Čierri-uv váhá sust taaiđij peessâđ. Sun kárvuttij olgopuseris, vacâidis, čeveliijnes já kaperis. Kammuuh meiddei kolgii leđe. Taid sun ij viiššâm olmânáál kiessâđgin mut vuolgij luáváttâhkammuigijn. Ijjâpuvsâidiskin sun ij viiššâm nuollâđ ige kárvuttiđ olmâ puuvsâid juálgásis. Já forgâ sun čuážui sevŋis iijâst porthái alne. Tääsnihkin iä oinum almeest ko lâi polviis šoŋŋâ.

Kaabi suorgânij. Paifakkist sun kuulâi mottoom jienâ. Tot lâi tego miinii ličij kirdâččâm tast aldasijn. Tot jienâ reeškij: "Ká-ká-ká-ká"...

Kaabi ooinij uápis häämi: tobbeen kiirdij Liäiná Lädikuávská.

Liäiná siäivui toos paaldân já imâštâlâi:
- Mondiet tun taan ääigi jođáh olgon? Mii tust lii?
- Naa, mun jiem pissii uáđđiđ. Tondiet mun vuolgim olgos.
- Mondiet tun jieh pissii uáđđiđ? Liäiná koijâdâlâi tiätuäŋgirávt.

Mut toos Kaabi ij västidâm. Suu vaanhimkyevtis láin váruttâm, et Liäiná laavij muštâliđ puoh aašijd puohháid, nuuvt et tondiet koolgâi leđe váhá várugâs, maid sunjin muštâlij.

- Ká-ká-ká-ká, Liäiná reeškij.
- Tiädáh-uv, tiäđáh-uv? Unto uárree šoddâmpeivjuuhlijn lii tábáhtum pärtti! Juhlij kokkâ ij pyevtigin puáttiđ. Ká-ká-ká. Tohon láá lopedum veikâ magareh herskupitáh, mut tääl tobbeen ij lah  mihheen fáállun! Kyesih-uv láá puátimin veikâ mon ennuv!

- Kii kookâid tohon lâi monâmin?
- Na Vuolli Vuorâččâš!
- Jáá, na miigis Vuolin lii tábáhtum?

- Tiäđáh-uv, tiäđáh-uv? Ká-ká-ká...
- Sun lii puurrâm puškopasâttâsâid riddoost moonnâm ohhoost. Sust láá tääl máđoh ige sun hygieniasuujâi tiet uážu vuoššâđ.
- Vai nuuvt, Kaabi smietâi já ruohâdij uáivis.
- Naa, tuođâi eeti! Vuolli Vuorâččâžân láá meridum mátutalkkâseh! Sun ferttee puurrâđ taid aainâs-uv muáddi oho. Siđhes máđoh já stuárráh val ko moh!
- Ká-ká-ká. Ij lah vises, et magareh faalâdmeh juhlijd šaddeh!

Paifakkist Kaabi Káránâs moijái. Suu muáđoh lijjii váhá suámáliih, aaibâs tego sun ličij lamaš juonnušmin maidnii. Já jis pyereest keejâi, aaibâs tego kirkes laampuš ličij páštám suu uáivi alne.

Sunjin šoodâi juurdâ, mon ij jiešalnees lamaš nuuvt pyeri kuullâđ. Tot ij lam mihheen nánnáás jurduid ollágin. Sun halijdij mävsittiđ puáris maneveelgi. Tääl koolgâi leđe käävvil ko taam smietâi!

- Na kulâ, ij Unto juuhlijn lah mihheen eeđijd, Kaabi Káránâs pahudij já moijái.
- Maid tun uáivildah?
- Mun kale jieš moon-- , teikâ -- , naa, mun kale tiäđám tohon šiev kookâ.
- Sun lii tyebbin mii visteest siste uáđimin. Ko sun koccáá, te mun táátum suu vyeššen. Muoi láán kuohtuuh kuittâg toho monâmin kyessin.
- Jáá, na tothân lii pyeri, hirmâd jo pyeri!

- Na koolgâm-uv mun talle tieđettiđ tohon, et kokkâ lii kavnum?
- Na, tieđeet peri!
- Kiigis tot kokkâ talle lii? Liäiná Lädikuávská uážudij lase tiäđuid.
- Naa, mottoom muu ustev, Kaabi moijái syeligávt. Sun lii muu lädihyelkki. Mut taat kalga leđe šiev šoddâmpeivolâttâs Unto Uárrei.
- Jáá, na talle kale. Talle kale. Munba kirdelâm tállân, Liäiná Lädikuávská reeškij já kiirdij jo forgâ kukkeláá.
Já vuod kullui tuše ká-ká-ká-ká. Tobbeen sun muštâlij jo mottoom loodán, et kokkâ lâi kavnum já et juhleh lijjii piäluštum. Já nuuvt tiet-uv saahâ leevvânškuođij tállân ovdâskulij.


2.

Kaabi Káránâs moijái suámálávt porthái alne já jorgettij siisâ piervâlân. Forgâ sun usâstâlâi čapis toolgijd sierâdemsajestis já uusâi skääpist lijme. Sun heiviittâlâi kuhemuid toolgijd pottâšsis já tastoo ko sun lâi tutâvâš, sun lijmij taid sajasis. Forgâ sust lâi hirmâd kuhes poođâš, čuuvtij kuhheeb ko sust táválávt lâi. Sunjin poođij tállân mielân Liäiná Lädikuávská kuhes poođâš.

Já tastoo sun iiskâi lihâdiđ kuhes pottâšáin. Moinnii naalijn tot luhostui-uv. Sun nááđui eenis pivtâsskáápán já uusâi tobbeen vielgis ovdâliijne. Tom sun čonâstij čuávjis pirrâ. Ko sun keejâi spejâlân, suu mielâst sun lâi aaibâs lädikuávská hámásâš.

Tääl sun lâi hirmâd tutâvâš.

Já forgâ uđđâ kokkâ lâi vaalmâš pargosis.


3.

Ko čuovâtáávááš oinuuškuođij iđedist, Kaabi nááđui olgos já cokkiittij tuulâ láávu tullâsajan. Luhhoost sun lâi tääl aaibâs ohtuu pääihist. Puohah lijjii kirdelâm siijdân já ijâstâllii tobbeen. Nuuvtpa Kaabi Káránâs ij tarbâšâm kiässán maiden čielgiđ, maid sun lâi porgâmin. Sun leškij čääsi páátán já piejâi tom tuoldâđ. Pääđeest sun vuošâi pyeidiliemâ, moos sun poordij pähkinijd, siemânijd já aldasii njuovvâmsaajeest kavnum poccuu puoidijd. Sun lâi keččâm, maht suu enni laavij pieijâđ liemân várugávt saaltijd já pippârijd, suullân kuámmir tievâ kuohtuid. Mut taan liemâst koolgâi šoddâđ váhá viehâvub.

Kaabi Káránâs moijái já puuštij páátán ubâ stuorrâ sälttiseehâ. Pippârijd sun piejâi vistig oovtâ kuámmir tievâ mut forgâ sun kuáivustij páátán nube-uv kuámmir já kuálmád já niäljád já viiđâd kuámmir já vala mottoom lijgekuámmir tievâ. Forgâ sun jieš-uv siähánij kuámmirij luhâmist.
- Na, amahân te pootii pippâreh tommit, sun moijái.

Tastoo sun pajedij päđe čuáskuđ. Já ko tot lâi čuáskum, sun piejâi tom polgupyerás steellig oolâ mottoom kaasâ siis. Kale tot tast pyereest siäilui ko lâi jo tommittáá koolmâs olgon. Päđe oolâ sun piejâi lohe, vâi liemâ pyerebeht pisoi lite sist ige mudoigin kihheen peessâm tom juuhâđ. Pyerá kale vuordij vyeijes.

Ton maŋa sun pakkai reppusis mälistempiergâsijd: lase puoidijd, ennuv saaltijd já mielâttes ennuv vuojâ.


4.

Ehidispeiviv Kaabi Káránâs tuolmâi pyeráinis Unto Uárree päikkišiiljon. Vuossâmuuh kyesih lijjii eidu puáttám, já puohah lijjii heervâtmin táálu já suopâlistmin lättei kočâdâm rissepittáid. Táálust šoodâi-uv fiijnes. Fiskis, čuovjis já ruánáá áimupááluh lijjii kosostum káátun paddijn. Lättest oinui ohtâ vielgis áimupállu-uv, mut tot ij lam vala posolum.

- Pyeri peivi, tiervâ! Kaabi ráávui. Sun iiskâi mutteđ jienâs, vâi iäráseh iä suu tubdâččii.
- Jáá, tiervâ. Kiigis tun lijjihkin?
- Mun lam Kaab-, ááh--, hatt-šuuh, Kaabi koošnij ko muuštij, et sun ij lamaškin eidu tääl Kaabi.
- Mun lam Kokkâ.
- Jáháh, mii tuu nommâ lâigin?
- Mun lam Kaarlo Kokkâ.
- Jáá, tääbbin ij aasâgin ohtâgin Kaarlo-nommâsâš huáđđoid. Omâsssiähá nommâ, mut puáđi siisâ, Unto Uárree eeči avžui.
- Miigâs luudijd tun lah? sun joođhij ko ooinij Kaarlo omâssiähá häämi.
Mut Unto Uárree enni poođij toos já koskâldutij:
- Naa, addâgâs, et mun hettiim tunnuu. Maggaar juurdâ tust lâigin määlistmáin?
- Eeeh, Kaarlo, kote ij lamaš Kaarlo, västidškuođij Unto iäčán. Mut sun molsoi mielâs, tastko suu mielâst lâi älkkeb vistig jurdâččiđ vástádâs eeni koččâmušân:
- Naa, must lii algâliemâ fáárust. Loopâid mun puávtám tääbbin mälistiđ. Amnâseh must láá kale fáárust.
- Tot lii pyeri, hirmâd jo pyeri, Unto enni västidij.
- Já tun-uvgs lah tot kokkâ, mast Liäiná Lädikuávská eidu elâččij tieđeetmin? enni joođhij.
- Naa, kokkâ oinui nuáigutmin.


5.

Já nuuvt te Kaarlo Kokkâ, kote tiäđustkin ij lamaš olmâ nomâstis Kaarlo Kokkâ, algâttij kokkiistâlmijdis. Vistig sun kuáivui repusis puoidijd. Sun salttiistij taid čuuvtij pyerebeht ko táválávt. Sun moonâi helá kuuvl já ááigui taid passeeđ. Puáidááh toh pyeidih mudoi-uv lijjii. Sun vuájuttij taid vala visesvuođâ tiet assaas vuojân.
- Puoidijn kale koddá kuosijd tiet kokká, Unto Uárree enni jurdâččij mut ij vala ettâm tom jiänusân.
Mast tom tieđij, jis tot lâi miinii uđđâ reseptijd, spesiaalkookâst, já veik mon fiijnâ lädievvisijd.

Já nuuvt te Kaarlo Kokkâ, kii ij tiädustkin aingin lamaš kihheen Kaarlo Kookâid,
liäškui pyeidiliemâ smavvâ polloid já tiällái taid stuorrâ falâdemtaldrik oolâ. Sun uápistij puohâid šiiljon jeđe avžui juáhháá julestiđ liemâst. Sun muštâlij, et tot algâjuhâmuš lâi vuoššum spesiaalreseptáin.

Puohah pajedii polo šoddâmpeivsáŋgárân já julestii juhâmušâst:
- Smakkiistop te!
Já julestem maŋa juáhháá muáđoh muttojii suámálâžžân:
- Fiih, mo-, mon poččâ!!! kiinii kuosijn pahudij já čulgâdij liemâ enâmân miestui tuáhá.
- Taat kale koddá! pahudij nubbegis kyessi ko illá puovtij vuoiŋâđ.

Unto enni-uv smakkiistij liemâst já tuubdâi, maht tullâpekkânjušah kirdii suu njäälmist. Sun čulgâdij juhâmušâs maassâd polo siis:
- Taam ij juuvâ ij káránâskin! sun hirmástâlâi já lavkkij kookâ kuuvl:
- Tiäđáh-uv tun maid, Kaarlo Kokkâ! Tágárijd liemâid ij pyevti mii kuossijd juvâttiđ!
Vala-uv pippâreh puollii suu njäälmist.

- Mun kale jieš ááigum tääl vuoššâđ! Mun máátám kale čuuvtij pyerebeht mälistiđ, enni pahudij já toppij ovdliijne Kaarlo Kookâ čuávji oovdâst.
- Mun luoihâttâm tust taam ovdâliijne, sun eeđâi.
Nuuvt sun čonâstij ovdâliijne jieijâs čuávji oovdân.

Ovdilgo Kaarlo Kokkâ, kote ij tiäđustkin lamaš Kaarlo Kokkâ, kiergânij maiden ettâđ, sun huámmášij, et puohah keččii sunjin. Jotelávt sun iiskâi luávdiđ čuávjis suájáidiskijn.
- Tust lii čapis čuávji! Aaibâs tego káránâsâst! Unto Uárree eeči eeđâi.
- Sun kale lii kieleslädikuávská! kiinii kuosijn párgádij.
- Sunhân lii káránâs! kiinii eeđâi já čujottij enâmân koččâm kuhes poođâštoolgán.
- Sun lii Kaabi Káránâs! Unto enni tuubdâi.

Já tääl te Kaabin šoodâi stuorrâ heeppâd, puoh kuosij oovdâst. Puohah tiettii tääl et Kaabi ij lamaškin mihheen lädikuávskáid mut tuše Kaabi Káránâs.

Unto Uárree eeči eeđâi:
- Kaabi, muoi kalgeen tääl sárnuđ.
Já nuuvt sun laiđij Kaabi siisâ tupán já toopâi vala uuvsâ.
Siste sun eeđâi:
- Kaabi, čokánist toos! Tääl tun koolgah čielgiđ, mondiet tun tágárijd poorgah.


6.

Kaabi čiäruškuođij tuuveest nuuvt et sun tuárgistij. Sun čiärui kuhháá já korrâsávt. Unto Uárree eeči tiiptij suu čiärruđ ráávhust:
- Kaabi, munnust ij lah kuussân huáppu. Munnust lii äigi. Mut taam kalga tääl sárnuđ meddâl.

Viijmâg Kaabi rávhuttui tommit et sun puovtij šnuđgom čoođâ sárnuđ.

Kaabi čielgij, et ij lam hävski et Unto lâi nobdum manesuolân moonnâm keesi. Já sun oskoi kale Unto, mut vuárnuttij, et ij liijkágin tiättám kii lâi moonijd suáládâm. Tondiet sun lâi halijdâm mävsittiđ já lâi kárvudâttâm kokkân ko lâi kuullâm, et Vuolli Vuorâččâšâst lijjii máđoh ige sun puáhtám vuoššâđ iärásáid.

Unto Uárree eeči eeđâi, et poolis lii čielgim moonij suáládem korrâsávt. Já eskin tääl lâi puáttám tiätu, et sujâlâš lâi kavnum. Tot lâi lamaš Paavo Puoidâ, kote lâi puáttám eelliđ siijdâst. Tobbeen lijjii lamaš tuárvi luodah, já et tiet äšši lâi tääl viijmâg čielgâm. Sun meid sihostij konnjâl čalmenurhestis ko muštâččij tien unohis tábáhtus. Ij lam hävski ollágin, et Unto lâi sujâttum. Kale sun kandâsis tommittáá luotij. Tast kale puáđáččij tiätu vala Kaabi pááikán-uv, jis ij lam jo puáttám-uv.

Já eidu talle Kaabi hoksái, et suu peerâ lâi eidu vuálgám siijdân, já puohah lijjii áigum eelliđ poolis kulen-uv. Lâš-uv tot lamaš talle suijâ ton-uv máátkán, mut kihheen ij lam tast Kaabin maiden muštâlâm.

Já Kaabi Káránâs čielgij sorolâžžân, et ko Liäiná Lädikuávská lâi puáttám, sun lâi talle hoksám juonnušiđ já faallâđ jieijâs kokkân. Já sun meiddei muštâlij, et sun lâi lamaš hirmâd murâšlâš tondiet ko Unto Uárree ij lam koččom uu jieijâs šoddâmpeivijuhlijd.

Unto Uárree eeči keejâi Kaabin já eeđâi:
- Tiäđáh-uv Kaabi? Mij ep lah kuássin taan siijdâst kiämmán koččom šoddâmpeivjuhlijd. Puohahhân kuittâg-uv kočohánnáá-uv puátih.

Kaabi Káránâs nuáiguttij uáivis sorolâžžân.

Já Unto Uárree eeči joođhij:
- Kaabi-rähis. Addâgâs puáhtá ain adeliđ. Mun adelâm tunjin addâgâs tom, et tun lah nabdam mii manesuolân. Já mun adelâm addâgâs tom, et tun faallih jieijâd kieleskokkân teehin.
- Mut Kaabi, tääl muoi vyelgeen iärásij kuuvl já čielgejeen puoh taam, mii lii tábáhtum. Já ton maŋa mij juhlop šoddâmpeeivijd.

Já nuuvt suoi vuolgijn iärásij kuuvl, já tobbeen suoi tooláin oovtâst smavvâ tieđettemtilálâšvuođâ. Puohah kale iberdii já luhhoost adelii addâgâs-uv.

Já ton maŋa puoh lâi pyereest, peic puohâi mielâst lâi sorolâš tot, et Niijlâs Njuámmil já Sulo säplig iävá peessâmgin puáttiđ juhlijd tondiet ko suoi viälláin kuohtuuh pyecceiviäsust. Já ton paje ko Unto eeči já Kaabi lâin savâstâllâm, lâi Unto enni kuáivum puoidijd vuojâlitteest, toidám lijgesaaltijd meddâl já passaam puoidijd tuulâst. Puohah rettâdii, já pyeidih lijjii kale hirmâd njálgáh. Enni lâi meiddei vuoššâm nubelágán liemâ, mut toos lijjii moonnâm säältih sukkârij sajan. Sun pahudij Kaabin:
- Kale muoi kustoo láán kyehti káránâs kookâ!

Puohah povvâstii. Luhhoost puoh moonâi pyereest já sist lijjii hirmâd jo hävskis šoddâmpeivjuhleh.