Vyerdihánnáá riššo

 ”Jiem mun taarbâš siholdâs fáárun”, mun čielgejim olssân ko lijjim vuolgâdmin Avelân Vuáládâhenâmijn. Mun liijká čielgejim olssân, mondiet siholdâs lâi ávhálâš: mun monâččim vuojâdâttâđ tállân Avelân siäivum maŋa. Haali ávusorroomäigi lâi tommittáá kärži, et jiem kiergâniččii pááikán siholdâsâid viežžâđ. Nuuvt mun te nutkim siholdâs laavkân já ettim olssân, et lijjim káigá – tassaažân ko peessim Amsterdam kirdemkiädán já tejâstâllâđ.

 

Kirdemkiedist mun viežžim teejâ já lehâstim tiätumaašin. Mottoom nuorâ almai čokánij ránnjápiävdán skipárijnis já rammuustij, et sun lâi eidu uástám uđđâ čäciputtâl já lâi tiävdám tom. Sun čaittâlškuođij puttâlis, já maht te lâškin: paifakkist mun lijjim čoođâ njuoskâm! 

 

”Tääbbinhân arva”, mun piškádim.

 

Almaa uđđâ puttâl cirgáttij puoh čaasijd kukkeláá, njuolgist muu aaskan! Almai-riäpu suorgânij jaamâs já áánui addâgâs aainâs-uv čuottii.

 

Must ij lam maggaargin eeti. Musthân lâi siholdâs fáárust! Koivum tom lavhâstân já koškejim jieččân tego rišo maŋa. Väripihtâseh-uv must lijjii. Toittááhân mun jiem kuássin jođe, jiem uánihâš määđhigin. Kuássin ij elimist tieđe, maht te kiävá. Mun moonnim hiivsigân já mulsum koške pääiđi paijaalsân. Puuvsah lijjii val koškesin. Tastoo mun nutkim njuoskâ pääiđi já siholdâs lastikseehâ siis, mii must meid lâi fáárust vuoijâmmohe várás. 

 

Kuškim maŋa mun moonnim maassâd já juuhim teejâ, mon mun eidu lijjim viežžâm. Almai-riäpu keejâi muu surgâdin, mut mun čielgejim sunjin, et ij must lam eeti. Loppâloopâst muoi povvâstáim ubâ áásán. Ijhân tot lam tađe viärráb ko čääci.

Mánudâžân

 Mánudâžân

lii vala

muádi peeivi mätki. 

Mon kukke peri,

tast ij lah merhâšume.

Mánudáá saajeest

olmooš uáiná Eennâm.

Jieijâs plaaneet. 

Pääihis.

Tejâblogi koccáástâl

Maaŋgâ ihán jiem lekken čáállám maiden Tejâblogin. Motomin jurdâččâm kale já smietâm, et ličijba hävski čälistiđ maidnii jyehi peeivi. 

Onne mun čuávum Ariane 1 -rakkeet määđhi Mánudâžân. Tot lii jo ovdánâm paijeel pelimudo. Ko oinim mučis kove Eennâmpáálust, čälistim tiivtâ:

Mii smavvâ

áinookiärdásâš planetâš.

Mii jieččân päikki.

Čapis komovuođâst.

Komovuotâ ij sáárgu oovtâgin rääji.

Iä lah staatâi rääjih.

Iäge čerdâi rääjih.

Rääjih

láá tuš mii jieččân kuvâttâllâm.

Puursân puiheldâm Pállu

 

Tun

colkkâlah aloduvâin kove

čuovjisvielgis marmorkuulást,

Eennâmpáálust,

já kočoh tom stuorrâ immâšin,

Päikkin.

Tastko muu kietâ ij ole siämmáá kuhás

ko tuu kietâ lii motomin olláám,

tun skeŋkkiih jieijâd väldim kove munjin.

Tun kočoh muu printtiđ Maailm tuárvi uccen,

uigâđ tom purssâsân

eidu ton sajan,

kogo olmooš joođeet rákkásijdis kove.

Mun vááldám kijttevâžžân vuástá tuu kove

já uáinám, et munnuu pääihih láá siämmáámuđusiih,

tuše eres ivnijn ivnejum.

Mun keejâm ton širottem rähisvuođâ,

ton maagisii muččâdvuođâ.

Eennâmpállu,

Maailm,

mii puohâi ohtsâš päikki.

Nuuvt tiivrâs,

et tom ij pyevti mongin haadan vyebdiđ.

Mun koijâdâm tust,

rähističij-uv Maailm muu tágárin-uv,

marmorkuulá mattsâžžân,

talle-uv ko mun tom fárustân kurpom.

Tun nonniih,

et Maailm räähist muu

já et tot jotá mielâstis muu fáárust

ain ko mun iberdâm ton háváduvveevuođâ.

Mun rähistâm Maailm

eidu tagarin

magarin tun lah tom munjin skeŋkkim.

Puursân puiheldâm pääihinálásii Pállun.

Lappum noláh

Motomeh ääših láá peinijááh. Nuuvt taat-uv, tiäđust-uv. Jis halijdah, te čääli loopâ taan mainâsân. Čällee jieš ij tääiđi tuostâđ. 

Lijjim vuáijám kuhes määđhi, lijjim čoođâ vaibâm. Ijjâ lâi jo juovdâmin. Orostim mottoom sajan, já ”tiettim”, et tääbbin mun uáđám iijâ. Tie oinui mottoom táálu, mii lâi váhá suámálâš. Jiem sevŋâdâsâst tomgin uáinám, et maggaar táálu tot lâi, mut tom mun tiettim, et kolgim moonnâđ tohon siisâ.

Lijjim finnim šleđgâpoostân táálu uksâkoodi. Mun aštus koivum tom já aigum tedâččiđ tom uuvsâ paaldâst leijee čoovdâloován. Ton siste ličij čoovdâ, moin mun pesâččim siisâ. Mun algâttim, mut talle šoodâi čuolmâ: nummeersärji lâi kukke, já tast lijjii kyehti nolá, mut čoovdâloovást vááilui nollá. Tot ij kavnum kosten.  Mun keččim uđđâsist jieččân šleđgâpoostân. Tärhistim koodi. Tast luhhii ain kyehti nolá. Čuávuvâš juurdâ must lâi, et lijjim puástutáálust. Mun tärhistim čujottâs. Tot lâi olmânáál. Kááđust lâi meiddei kolbâ, já čujottâs tast lâi.

Huámmášim, et tie paaldâst lâi mottoom smavvâ kävppi. Mun moonnim tohon siisâ já čielgejim vyebdei jieččân čuolmâ.  Sun eeđâi tállân:

-       Joo, puáđi siisâ peri. Taan käävpist mij kale vyebdip nolláid.

Mun imâštâlškuottim:

-       Maht sun puovtij tiettiđ, et mun uuccim nolláid? Mun jiem lam ettâm sunjin, et mii numerijd tien säärjist vááilui…

Nissoon moonâi mottoom ilddee tuáhá já poltoškuođij. Noláh iä lam hirmâd älkkees saajeest. Sun koolgâi puoh tävirijd pajediđ ilddest já lyeštiđ lättei ovdilgo noláh kávnojii.

-       Täst te kolá muu ubâ ijjâ, mun pahudim.

Te sun paifakkist ilosmij:

-       Ij kuulâ! Taa toh noláh láá! Mut toh kale váhá mäksih…

Sun lijjii muáddi pakkeet kieđâstis.
- Já mast sun tieđij, et mun tarbâšim kyehti nolá... 

Mun koijâdim nolái hade. Nissoon västidij:

-       Iä toh jiešalnees maiden määvsi, mut táhádâssân tast, et tun macâttâh taid, mij tarbâšep love euro táhádâsmáávsu.

Muu mielâst tot lâi komálâš. Mun liijká koivum jieččân paŋkkikoortâ já aigum mäksiđ love euro táhádâsmáávsu.  Ij tot nuuvt mielâttes tiivrâskin lamaš.

Mun koivum paŋkkikoortâ pursâstân já mävsiškuottim. Tot-uv lâi komálâš. Käävpist lâi nuuvt sevŋâd, et jiem uáinám korttâautomaat numerijd. Koijâdim, puovtij-uv nissoon cokkiittiđ tommittáá čuovâ, vâi uáináččim. Sun moijái ustevlávt já lopedij.

Ko čuovah cokkânii, muu paŋkkikorttâ lâi lappum kieđâst. Mun imâštillim, et kuus totkis šoodâi. Nissoon keejâi munjin suámálávt:

-       Uusah-uv tun maidnii?

-       Mun uusâm jieččân paŋkkikoortâ, mun čielgejim.

Tehân te vyebdee čielgiiškuođij:

-       Taan käävpist puáhtá uástiđ paartijd. Tääbbin päärtih ain kiärdášuveh. Jis lii vistig ohtâ pärtti, tego tust, te toos oolâ finnee smavvâ táhádâsmávssoin ain nube. Ton maŋa toh láá kyehti. Tust meiddei láá tääl kyehti päärti. Tust ij lah ijjâsaje, ige tust lah paŋkkikorttâgin innig.

Mun keččim nissoon jurbâ čolmijgijn. 

Sun joođhij:

-       Ij-uv lah-uv iimâš já oomâs? Puávtám-uv mun vala palvâliđ tuu mahtnii? sun koijâdij.

Mun uuccim uuvsâ olgos, mut tääl tot-uv lâi lappum. Muu uáivist juurâi tuše ohtâ juurdâ: maggaar komálii sajan mun lijjimgin jieččân pieijâm?

Eennâm peivi

Eennâmpállu lii puohháid tuš ohtâ.

Mist lii čääci, mulde, Piäiváš já pargomohtâ.

Keigii ain puohháid išedeijee kieđâ.

Tot addel maailm ulmuid šiev mielâ.

Tipšo elleid, šeešti čääsi, istâd maŋgâ muorâ.

Toin naalijn tun anah maailm pyereestpiergiimist-uv huolâ.

Šeešti luándu, uđđâsistane tiiŋgâid eivi.

Ele tego jyehi peivi ličij puoh tergâdumos Eennâm peivi.

Jurg, ML Olthuis; https://www.pinterest.com/tdelony/science-poems/ Valdum 16.4.2020

Näävt káránâs fillij vuorâččâs

Puáris indiaanmainâs mield tälvi lâi puátimin. Puohah elleeh pargeldii iđedist eehid räi já čuákkejii purrâmuš aitijdis täälvi várás. Tuše káránâs njuškiistâlâi ilolâžžân källei alne já makkuuttij iärásijd.

Poođij korrâ tälvi, já puoh elleeh rettâdii evvisijdiskijn, mut káránâsâst ij lam mihheen maid puurrâđ. Káránâs vuolgij vyeligâžžân kerjidiđ. Kuobžâ oođij lussâdávt. Uárree juurâi tego hamster terhoidiskijn já pähkinijdiskijn, já tot mooitij káránâs läškivuođâst ige adelâm oovtâgin jiiváá káránâsân. Ige kihheen ereskin elleid adelâm maiden, pic jorgettij káránâs uuvsâs tyehin.

Nuuvt te káránâs poođij vuorâččâs tupán. Káránâs hoksái rammuuđkyettiđ vuorâččâs tast, mon čepis lávloo taat lâi. Vuorâččâs jiäráskij ige annaam jieijâs nuuvtkin šiev lávlon. Mut káránâs joođhij rammuumis já iävtuttij vuorâččâsân, et taat koolgâi orniđ juuhlijd. Juuhlijn vuorâččâs puávtáččij lávluđ já faallâđ puohháid purrâmuš.

Vistig vuorâččâs vuástálistij, mut ko káránâs joođhij rammum, te ruápsudeijee vuorâččâs jurdâččij, et ličijhân tot suotâs lávluđ-uv já šoddâđ pegâlmâssân. Nuuvt te vuorâččâs mieđâi já lopedij orniđ juuhlijd. Já káránâs jutâlij táttumin ubâ meeci vievâ vuorâččâs juhlijd.

Já juhleh šoddii-uv. Puohah purrii kalas, káránâs alemužžân já snielâhumosin – vuorâččâsân ij pááccám ohtâgin muállu. Vuorâččâs ij kiergânâm purâdiđ, tastko sun láávlui nuuvt ennuv, et ehidist ton čuddust vuolgij tuše mavresteijee rávudem ”krááh”. 

Čuávuváá iiđeed vuorâččâs vuordij, et tääl pelestis iäráseh povdiiččii suu purâdemkiŋgáráid. Mut puohah iäráseh puávdejii tuš káránâs, tastko káránâshân tot lâi lamaš kote sii-uv lâi povdim, já toin naalijn puohah onnii suu išedin. Näävt vuorâččâs monâttij purrâmušâs já siämmást vala jienâs-uv, ige tot ton maŋa lah áppádâm lávluđ. Purrâmušâs vuorâččâsriäpu lii ton maŋa karttâm haahâđ várdáástâlmáin ulmui nuurhijn já tuŋgijái alne.

Jurgâlum suomâkielâst:

https://www.tunturisusi.com/korppi/sivu2.htm. Valdum 30.4.2020.